Âlde Maaie

Dit artikel heeft betrekking op Boocke Jelkes, geboren rond zaterdag 27 maart 1745 in Ureterp, zoon van Jelcke Boockes en Grietje Eyts. Hij is gedoopt op zondag 25 april 1745 in Ureterp [bron: Ureterp en Siegerswoude, Doop Herv. gem. 1722-1811, DTB: 568]. ‘Opsterland, geboortejaar 1745, doopjaar 1745, Ureterp en Siegerswoude, Doop Herv. gem. 1722-1811 DTB: 568, Dopeling: Boocke, Geboren in 1745, Gedoopt op 25 april 1745 in Ureterp en Siegerswoude, Zoon van Jelke Bookes en Grietje Eits, Opm.: Geboren 6 1/2 week voor oude mei’. Voor meer informatie zie:

Wat betekende de opmerking: ‘Geboren 6 ½ week voor oude mei’? Tot 1 januari 1701 hanteerde de provincie Friesland de Juliaanse kalender[i]. In veel andere landen werd op dat moment al gebruik gemaakt van de Gregoriaanse kalender[ii]. De Gregoriaanse kalender werd voor het eerst voorgesteld door de Napolitaanse arts Aloisius Lilius en werd overgenomen door het Concilie van Trente (1545-1563). Paus Gregorius XIII kon de kalenderhervorming, waaraan hij zijn naam gaf, pas in 1582 met de bul Inter gravissimas doorvoeren. Bij de invoering werden 10 datums overgeslagen om het begin van de lente terug te brengen naar 21 maart. De weekdagen liepen zonder onderbreking door: op donderdag 4 oktober 1582 volgde vrijdag 15 oktober 1582. In de rooms-katholieke landen werd de Gregoriaanse kalender vrijwel direct ingevoerd. In de overwegend protestantse landen, waaronder Nederland, volgde de invoering pas in 1700 of 1701. 

Het kalenderjaar begon tot 1701 op 1 mei en traditioneel werden op die dag vele huwelijken aangegaan, de pachtovereenkomsten afgesloten voor boerderijen en werden de knechten en meiden ingehuurd voor het komende jaar. Kortom, een drukte van belang en deze dag werd in Friesland (en daarbuiten) ook wel de grote verhuisdag genoemd. Door de gehele provincie kon je de drukte merken. Het was een komen en gaan van karren met huisraad die van de ene naar de andere boerderij moest worden vervoerd. 

De invoering van de Gregoriaanse kalender stuitte echter op een praktisch probleem. In 1701 liep de Juliaanse kalender 11 dagen achter bij de Gregoriaanse. Als de invoering zou plaatsvinden op 1 mei dan zouden de pachters 11 dagen opbrengst van de boerderij moeten missen en boeren zouden 11 dagen werk van hun personeel moeten missen, die wel uitbetaald diende te worden. Op 1 januari 1701 werd de Gregoriaanse kalender ingevoerd in Friesland. De kalender versprong eenmalig 11 dagen, naar 12 januari. Hier merkten de pachters bijna niets van omdat het dan rustiger was op de boerderij. De contracten werden daarom niet op de ‘Nije Maaie', de nieuwe 1 mei, maar op de ‘Âlde Maaie’, de oude 1 mei ofwel 12 mei Gregoriaanse tijdrekening, vernieuwd. Vanaf dat moment gold 12 mei als ‘Âlde Maaie’.

Om even op Boocke Jelckes terug te komen. Volgens het doopboek van de Hervormde gemeente Ureterp en Siegerswoude werd hij geboren ‘6 ½ week voor oude mei’. Teruggerekend vanaf 12 mei zou hij dan geboren moeten zijn rond zaterdag 26 maart 1749.

Klik hier voor de persoonskaart van Boocke Jelkes ...

Leeuwarden, 28 februari 2018, Wietze Visscher

Noten en verwijzingen

[i] In de Juliaanse kalender is ieder jaartal dat deelbaar is door 4 een schrikkeljaar. Het gemiddelde kalenderjaar telt daardoor exact 365,25 dagen. Een tropisch jaar duurt ongeveer 365,2422 dagen. De Juliaanse datum loopt op die manier per duizend jaar ongeveer 7,8 dagen achter op de zon. De Juliaanse kalender heeft een periode van 28 jaar, dat wil zeggen dat na 28 jaar alle datums (inclusief een eventuele schrikkeldag) weer op dezelfde weekdagen vallen. Zie ook: https://nl.wikipedia.org/wiki/Juliaanse_kalender.

[ii] In de Gregoriaanse kalender is een jaartal dat deelbaar is door 4 een schrikkeljaar, behalve als het jaartal wel deelbaar is door 100, maar niet door 400. Dat betekent dat bijvoorbeeld 1600, 2000 en 2400 schrikkeljaren zijn, maar 1700, 1800, 1900, 2100, 2200 en 2300 niet. Het gemiddelde Gregoriaanse jaar duurt derhalve 365,2425 dagen. De Gregoriaanse datum loopt per duizend jaar ongeveer 0,3 dagen achter op de zon. De Gregoriaanse kalender heeft een periode van 400 jaar (400 jaar van gemiddeld 365,2425 dagen zijn 146.097 dagen, dat zijn precies 20.871 weken). Zie ook: https://nl.wikipedia.org/wiki/Gregoriaanse_kalender.